opiekunka dziecieca 513[01] z2 01 n

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ

Teresa Walaszek

Organizowanie opieki nad dzieckiem w placówkach
opiekuńczo – wychowawczych
513 [01].Z2.01

Poradnik dla nauczyciela

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2006

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:
dr Elżbieta Jaszczyszyn
mgr Elżbieta Hałaburda

Opracowanie redakcyjne:
mgr Teresa Walaszek

Konsultacja:
mgr Zenon W. Pietkiewicz

Poradnik

stanowi

obudowę

dydaktyczną

programu

jednostki

modułowej

513[01].Z2.01Organizowanie opieki nad dzieckiem w placówkach opiekuńczo –
wychowawczych, zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu opiekunka
dziecięca.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2006

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

…………………………………………………………………………. .

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Przykładowe scenariusze zajęć

5. Ćwiczenia

5.1. Instytucje opiekuńczo - wychowawcze dla małych dzieci

5.1.1. Ćwiczenia

5.2. Planowanie i organizacja pracy opiekuńczo - wychowawczej

5.2.2. Ćwiczenia

5.3. Tryb życia niemowląt i dzieci w wieku poniemowlęcym

5.3.3. Ćwiczenia

5.4. Promocja zdrowia i profilaktyka w instytucjach opiekuńczo -

wychowawczych

5.4.1. Ćwiczenia

6. Ewaluacja osiągnięć ucznia

7. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Przekazujemy Państwu Poradnik dla nauczyciela który będzie pomocny w prowadzeniu

zajęć dydaktycznych w szkole kształcącej w zawodzie opiekunka dziecięca 513[01].

W poradniku zamieszczono:

−

wykaz umiejętności, jakie uczeń powinien posiadać przed przystąpieniem do pracy
z poradnikiem,

−

wykaz umiejętności, jakie uczeń ukształtuje podczas zajęć i w ramach samokształcenia,

−

przykładowe scenariusze zajęć,

−

propozycje ćwiczeń, które mają na celu ukształtowania u uczniów umiejętności
praktycznych,

−

ewaluację osiągnięć ucznia,

−

wykaz literatury.
Wskazane jest, aby zajęcia dydaktyczne były prowadzone różnymi metodami ze

szczególnym uwzględnieniem:

−

metody przypadków,

−

przewodniego tekstu,

−

odgrywania ról,

−

metody problemowej,

−

projektów,

−

seminarium,

−

wykładu,

−

pogadanki z wykorzystaniem filmów i innych środków dydaktycznych.
Formy organizacyjne pracy uczniów mogą być zróżnicowane, począwszy od

samodzielnej pracy uczniów do pracy w grupach 6 – 8 osobowych.

Wskazane jest prowadzenie ćwiczeń w placówkach specjalistycznych.
W celu przeprowadzenia sprawdzianu wiadomości i umiejętności ucznia, można

posłużyć się zamieszczonymi w rozdziale 6 zestawami zadań testowych, zawierającymi
różnego rodzaju zadania.

W tym rozdziale podano również:

−

propozycje norm wymagań,

−

plany testów w formie tabelarycznej z kluczem odpowiedzi,

−

instrukcje dla nauczyciela,

−

instrukcje dla ucznia,

−

zestawy zadań testowych,

−

karty odpowiedzi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

513[01].Z4

Praktyka zawodowa

513[01].Z2.01

Organizowanie opieki nad

dzieckiem w placówkach

opiekuńczo – wychowawczych

513[01].Z2.02

Pielęgnowanie dziecka

zdrowego

513[01].Z2.03

Pielęgnowanie dziecka chorego

513[01].Z4.01

Sprawowanie opieki

w placówkach

dziennego pobytu

małego dziecka

513[01].Z4.02

Sprawowanie opieki

w placówkach

całodobowej opieki nad

małym dzieckiem

513[01].Z2

Pielęgnacja dziecka

Schemat układu jednostek modułowych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej uczeń powinien umieć:

−

charakteryzować i opisać różne placówki pobytu dzieci,

−

podzielić wiek dziecka na okresy rozwojowe używając różnych klasyfikacji,

−

określać potrzeby małego dziecka,

−

charakteryzować postawy rodzicielskie,

−

korzystać z przepisów prawa z zakresu opieki społecznej,

−

stosować rożne metody pracy z dzieckiem,

−

nawiązać kontakt werbalny i niewerbalny z dzieckiem i rodzicami,

−

rozpoznawać i wyrażać emocje i uczucia,

−

oceniać stan zdrowia dziecka,

−

udzielać pomocy przedmedycznej,

−

planować zadania i rozwiązywać problemy,

−

przygotowywać plan pracy opiekuńczo – wychowawczej,

−

napisać scenariusz zajęć z dziećmi,

−

logicznie myśleć,

−

rozwiązywać określone zadania i problemy teoretycznie i praktycznie,

−

korzystać z różnych źródeł informacji,

−

współpracować w grupie,

−

uczestniczyć w dyskusji, prezentacji.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej uczeń powinien umieć:

−

określić cele, zadania i wymagania zdrowotno – higieniczne dla instytucji opiekuńczo –
wychowawczych,

−

zastosować podstawowe zasady planowania i organizacji pracy z dziećmi
w poszczególnych grupach rozwojowych,

−

zorganizować pracę z dziećmi w poszczególnych grupach rozwojowych,

−

zaplanować indywidualne działania adaptacyjno – wychowawcze,

−

pomóc dziecku w przystosowaniu się do warunków wychowania zbiorowego,

−

przygotować plan promocji zdrowia i oddziaływań profilaktycznych w instytucjach
opiekuńczo – wychowawczych,

−

przeprowadzić zajęcia edukacyjne dla rodziców,

−

zorganizować opiekę nad dzieckiem zgodnie z zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy
oraz wymogami ergonomii.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. PRZYKŁADOWE SCENARIUSZE ZAJĘĆ

Scenariusz zajęć 1

Osoba prowadząca: …………………………………………………
Modułowy program nauczania: Opiekunka dziecięca 513[01]
Moduł: Pielęgnacja dziecka 513[01].Z2
Jednostka modułowa: Organizowanie opieki nad dzieckiem w placówkach

opiekuńczo – wychowaczych 513[01].Z2.01

Temat: Regulamin organizacyjny żłobka.

Cel ogólny: kształtowanie umiejętności pisania regulaminu.

Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń potrafi:

−

określić cele, zadania żłobka,

−

umiejscowić

placówkę

opiekuńczo-wychowawczą

typu

żłobek w strukturach

organizacyjnych w świetle przepisów prawa,

−

pracować z tekstem ustaw,

−

poszukiwać informacji w ogólnodostępnych źródłach,

−

integrować wiedzę z różnych dziedzin,

−

uczestniczyć w dyskusji.

Metody nauczania–uczenia się:

−

przewodniego tekstu,

Formy organizacyjne pracy uczniów:

−

praca w małych zespołach.

Czas: 135 minut.

Środki dydaktyczne:

−

Dziennik Urzędowy Ministra Zdrowia z 1957 roku Nr 23, Instrukcja Nr 67/57,

−

kartki, długopisy,

−

zeszyty przedmiotowe,

−

komputer z dostępem do Internetu.

Zadanie dla ucznia

Przedmiotem zadania jest opanowanie umiejętności pisania regulaminu porządkowego

żłobka.

FAZA WSTĘPNA
1. Sprawy organizacyjne.
2. Nawiązanie do tematu, omówienie celów zajęć.
3. Omówienie zasady pracy metodą przewodniego tekstu i rozdanie załączników (A, B, C, D)
4. Zorganizowanie stanowisk pracy do wykonania ćwiczenia.
5. Przygotowanie środków dydaktycznych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

FAZA WŁAŚCIWA

INFORMACJE
1. Co to jest regulamin organizacyjny?
2. Jakie są wymogi dotyczące pisania regulaminów?
3. Co powinien zawierać regulamin,
4. Jak korzystać z tekstów ustaw.

PLANOWANIE
1. Ustalanie, które działy Dziennika Urzędowego będą potrzebne.
2. Ustalanie, czy będzie potrzebny do pracy tekst załącznika Nr 1.
3. Planowanie wykonania szkicu regulaminu żłobka (główne rozdziały).
a) zaplanuj :

−

system pracy,

−

potrzebne stanowiska.

USTALANIE
1. Czy poprawnie zrozumiano zasady pisania Regulaminu?
2. Czy zapoznano się z treścią załącznika Nr 1 do Instrukcji Nr 67/57?
3. Czy ustalono treść Regulaminu?

WYKONANIE
1. Przystąpienie do pisania regulaminu.
2. Zachowanie kolejności w pisaniu rozdziałów.
3. Udzielanie się w dyskusji na temat przeniesienia tekstu załącznika na obecne realia .
4. Prowadzenie dyskusji na temat wagi umiejętności pisania regulaminu zgodnie

z zasadami.

5. Przygotowanie i zaprezentowanie przez zespoły wykonanych prac.

SPRAWDZANIE
1. Czy poprawnie napisano Regulamin?
2. Czy poszczególne elementy prawidłowo są umiejscowione?
3. Czy praca jest czytelna i zrozumiała?

ANALIZA
1.

Uczniowie z nauczycielem szukają elementów ćwiczenia, które sprawiły największą
trudność. Nauczyciel podsumowuje ćwiczenie wskazując ,że uczniowie opanowali
umiejętność pisania regulaminu organizacyjnego.

FAZA KOŃCZĄCA
1.

Dyskusja podsumowująca z powtórzeniem schematu pisania i nazewnictwem
rozdziałów regulaminu. Zapisanie wniosków.

Sposób uzyskania informacji zwrotnej od ucznia po zakończonych zajęciach:

−

anonimowe ankiety ewaluacyjne dotyczące sposobu prowadzenia zajęć, zdobytych
umiejętności, trudności materiału oraz treści, które szczególnie zainteresowały ucznia.

Uzupełniające źródła informacji dla ucznia:

−

załączniki A, B, C, D, ułatwiające pracę.

Uzupełniające źródła informacji dla nauczyciela:

−

aktualny Regulamin Organizacyjny Żłobka.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Załącznik A

Otrzymaliście do realizacji zadanie problemowe: napisanie Regulaminu Organizacyjnego

Żłobka (załącznik B).

Będziecie pracować metodą przewodniego tekstu składającą się z sześciu faz.
W pierwszej fazie: Informacje wstępne i drugiej fazie: Planowanie, pomogą Wam pytania

prowadzące: załącznik C i D. Kierując się odpowiedziami na postawione pytania przystąpicie
do fazy: Ustalanie, w której wspólnie z nauczycielem ustalicie czy jesteście gotowi do
przystąpienia do wykonywania zadania. Rozpoczniecie wtedy pisanie regulaminu, będzie to
faza czwarta: Wykonanie. W fazie: Sprawdzanie, ocenicie, czy praca Wasza zgodna jest
z wymogami i po akceptacji nauczyciela przystąpicie do fazy szóstej: Analiza, w której
zastanowicie się i wskażecie te elementy pracy, które sprawiły Wam największą trudność
i jakie były tego przyczyny.

Załącznik B

Napiszcie regulamin organizacyjny żłobka, korzystając z pomocy tekstu ustawowego:

Załącznik Nr 1 do Instrukcji Nr 67/57 ( Dziennik Urzędowy Ministra Zdrowia Nr 23/57).

Macie do dyspozycji:

−

tekst Dziennika Urzędowego Ministra Zdrowia Nr 23/57,

−

notatki z wykładów,

−

kartki, długopisy,

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

pomoc nauczyciela.

Załącznik C

1. Czy wiecie co to jest regulamin organizacyjny?
2. Jakie są wymogi dotyczące pisania regulaminów?
3. Co powinien zawierać regulamin?
4. Czy wiecie jak korzystać z tekstów ustaw?

Załącznik D

1. Czy ustaliliście, które działy Dziennika Urzędowego będą Wam potrzebne.
2. Czy zapoznaliście się z tekstem załącznika Nr 1.
3. Czy zaplanowaliście :

−

system pracy,

−

potrzebne stanowiska?

4. Czy wykonaliście szkic regulaminu żłobka (główne rozdziały)?
5. Uzupełnijcie tekstem przygotowany ramowy szkic regulaminu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Scenariusz zajęć 2

wychowawczych 513[01].Z2.01

Temat: Schemat karmienia dziecka od 7 do 12 miesiąca życia.

Cel ogólny: kształtowanie umiejętności opracowywania schematu karmienia dziecka.

Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń potrafi:

−

określić potrzeby dotyczące żywienia małego dziecka,

−

zaplanować sposób karmienia,

−

przygotować schemat żywienia dziecka od 7 do 12 miesiąca życia.

Metody nauczania–uczenia się:

−

asymilacji wiedzy (wykład konwersatoryjny),

−

dyskusja,

−

praktyczna (ćwiczenia).

Formy organizacyjne pracy uczniów:

−

indywidualna,

Czas: 90 minut

Środki dydaktyczne:

−

zeszyt,

−

kartki i długopis.

Przebieg zajęć:
1. Sprawy organizacyjne.
2. Nawiązanie do tematu, omówienie celów zajęć.
3. Zorganizowanie stanowisk pracy do wykonania ćwiczeń.
4. Przygotowanie środków dydaktycznych.
5. Realizacja tematu:

−

każdy uczeń zapoznaje się ze schematem karmienia dziecka,

−

przypomina sobie ilość posiłków potrzebną w żywieniu w poszczególnych
miesiącach,

−

wypisuje grupy produktów używane w żywieniu dziecka w poszczególnych
miesiącach,

−

do każdego posiłku wpisuje propozycje dań, zwracając uwagę na konsystencje
produktów,

−

uzgadnia z nauczycielem poprawność wykonanej pracy,

−

każdy uczeń zapisuje swoją pracę w zeszycie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zakończenie zajęć:

Dyskusja podsumowująca na temat wykonywanych ćwiczeń z omówieniem partii

materiału sprawiających największą trudność.

Sposób uzyskania informacji zwrotnej od ucznia po zakończonych zajęciach:

−

anonimowe ankiety ewaluacyjne dotyczące sposobu prowadzenia zajęć zdobytych
umiejętności, trudności materiału, zdobytych umiejętności oraz treści, które szczególnie
zainteresowały ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. ĆWICZENIA

5.1. Instytucje opiekuńczo – wychowawcze dla małych dzieci

5.1.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

W Ustawie o zakładach opieki zdrowotnej znajdź przepisy dotyczące żłobka. Zastanów

się nad odpowiedzią na pytanie:

Dlaczego żłobek jest zakładem opieki zdrowotnej?

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres

i sposób wykonania.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) przygotować stanowisko pracy,
2) zapoznać się z tekstem ustawy o zakładach opieki zdrowotnej,
3) przeczytać Art.1 ustawy o zakładach opieki zdrowotnej,
4) zastanowić się czy działalność żłobka może mieścić się w zakresie przedstawionych

świadczeń.

5) zapoznać się z Art.2.1 stawy o zakładach opieki zdrowotnej,
6) zapisać na kartce jakie jednostki zaliczane są do zakładów opieki zdrowotnej,
7) przeczytać Art.32b ustawy o zakładach opieki zdrowotnej,
8) zapisać na kartce jakich świadczeń udziela żłobek,
9) zastanowić się nad udzieleniem odpowiedzi na pytanie: dlaczego żłobek jest zakładem

opieki zdrowotnej?

10) odpowiedzieć na pytanie w formie pisemnej,
11) skonsultować z nauczycielem poprawność udzielonej odpowiedzi.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

metoda przewodniego tekstu.

Środki dydaktyczne:

−

ustawa z dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej,

−

zeszyt,

−

kartki i długopisy.

Ćwiczenie 2

Zastanów się do jakiej placówki opiekuńczo – wychowawczej skierowałbyś dziecko

znajdujące się w trudnej sytuacji życiowej.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres

i sposób wykonania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) zorganizować się w siedem grup ćwiczeniowych,
2) zorganizować stanowisko pracy,
3) zapoznać się z wybraną losowo, kartką z imionami dzieci i określeniem ich sytuacji

życiowej (dzieci: matek pracujących, sierot, z rodzin patologicznych, ze środowisk
zagrożonych przestępczością, mające konflikt z prawem, niewydolnych wychowawczo)

4) zapoznać się z tekstem Rozporządzenia Ministra Polityki Społecznej w sprawie placówek

opiekuńczo – wychowawczych § 4.1, § 5.1, § 6, § 7.1, § 8.1 [7],

5) zapoznać się z Art. 2.1 i Art.3 ustawy o zakładach opieki zdrowotnej [5] ,
6) wypisać potrzeby dzieci,
7) zastanowić się jaki typ placówki opiekuńczo – wychowawczej zaspokoiłby potrzeby

wybranego dziecka (masz do wyboru: żłobek, placówkę rodzinną, placówkę wsparcia
dziennego, interwencyjną, socjalizacyjną, resocjalizacyjną),

8) skierować dziecko do określonej placówki,
9) skonsultować poprawność decyzji z nauczycielem,
10) dokonać prezentacji,
11) podsumować w dyskusji czy podejmowanie tego typu decyzji jest umiejętnością trudną

do opanowania czy nie.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

problemowa,

−

odgrywania roli,

−

dyskusji.

Środki dydaktyczne:

−

ustawa z dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej, ustawa z dnia 12 marca
2004 r. o pomocy społecznej

−

arkusze papieru napisami określającymi rodzaj placówki (żłobek, dom dziecka, placówki
wsparcia

dziennego,

placówki

interwencyjne,

placówki

rodzinne,

placówki

socjalizacyjne, placówki resocjalizacyjne),

−

kartki z imionami dzieci,

−

kartki i długopisy.

Ćwiczenie 3

Przygotuj projekt otwarcia placówki rodzinnej i miniżłobka. Określ w projekcie:

−

rodzaj dokumentacji niezbędnej do pracy placówki,

−

powierzchnię użytkową,

−

wymagania dotyczące pomieszczeń,

−

wymagania dotyczące zatrudnienia.
Postaraj się udzielić odpowiedzi na pytanie czy ważna jest umiejętność posługiwania się

przepisami publikowanymi w Dziennikach Ustaw, w sytuacji gdy planuje się otwarcie
placówki opiekuńczo – wychowawczej.

Wskazówki do realizacji:
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres

i sposób wykonania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) zorganizować się w dwa zespoły i wybrać projekt,
2) przygotować stanowisko pracy,
3) zapoznać się z Dziennikami Ustaw:

−

otwarcie żłobka: Dziennik Urzędowy Ministerstwa Zdrowia z 1952 r. (Nr M. Dz. IV.1.

1/52, Instrukcja Nr 42/52), s. 75, Dziennik Urzędowy Ministerstwa Zdrowia z 1957
r. Nr 23, Instrukcja Nr 67/57, s. 161 – 166, Dziennik Ustaw z 1997 r. Nr 104,
poz.661, s. 3251, Dziennik Ustaw z 2005 r. Nr 116, poz. 985,

−

otwarcie placówki rodzinnej: Dziennik Ustaw z 2005 r. Nr 37, poz. 331,

4) sporządzić projekt zgodnie z wytycznymi,
5) zapisać projekt,
6) skonsultować z nauczycielem poprawność projektu,
7) przedstawić wykonany projekt,
8) zastanowić się, który etap pracy przedstawiał największą trudność.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

projektów,

−

praktyczna.

Środki dydaktyczne:

−

Dzienniki Ustaw: Dziennik Urzędowy Ministerstwa Zdrowia z 1952 r. (Nr M. Dz. IV.1.
1/52, Instrukcja Nr 42/52), Dziennik Urzędowy Ministerstwa Zdrowia z 1957 r. Nr 23,
Instrukcja Nr 67/57, Dziennik Ustaw z 1997 r. Nr 104, poz.661, Dziennik Ustaw z 2005
r. Nr 116, poz. 985,

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

kartki i długopisy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5.2

Planowanie i organizacja pracy opiekuńczo – wychowawczej

5.2.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zbuduj własną piramidę potrzeb. Porównaj ją z piramidą Maslowa. Zastanów się czy

każdy człowiek ma takie same potrzeby i co jest podstawą w budowaniu hierarchii potrzeb.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres

i sposób wykonania, zapoznać z kartą ćwiczeń nr 2.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym potrzeb,
2) przygotować stanowisko pracy,
3) zorganizować się w cztery zespoły,
4) zapoznać się z kartkami z niedokończonymi zdaniami i uzupełnić je,:

Propozycje zdań:

•

Lubię jeść….

•

Jestem chory…..

•

Lubię myć okna …..

•

Lubię być z mamą……

•

Jestem wolnym
człowiekiem…

•

Chcę się uczyć….

•

Boję się ludzi…….

•

Zrobię karierę……..

•

Jestem samotny……

•

Będę badaczem oceanu……..

•

Czuję się bezpieczny….

•

Lubię majsterkować……….

•

Chcę być z tobą……

•

Wierzę w Boga……

•

Nie umiem nic załatwić……

•

Lubię rzeźbić………

5) przyporządkować zdanie do grupy potrzeb,
6) przypomnieć sobie piramidę potrzeb Maslowa,
7) porównać stworzoną piramidę z piramidą Maslowa,
8) dokonać prezentacji wykonanej pracy,
9) przedyskutować na forum klasy ewentualne różnice,
10) w dyskusji spróbować odpowiedzieć na pytanie: Czy każdy człowiek ma takie same

potrzeby i co jest podstawą w budowaniu hierarchii potrzeb?

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

gry dydaktyczne,

−

dyskusja.

Środki dydaktyczne:

−

kartki z niedokończonymi zdaniami,

−

długopisy, mazaki,

−

szary papier,

−

taśma klejąca,

−

foliogram z piramidą Maslowa,

−

grafoskop.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Opracuj indywidualny plan adaptacji dziecka w żłobku. Zastanów się i przedstaw swoje

przemyślenia na temat: czy takie plany są potrzebne?

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres

i sposób wykonania, zapoznać z kartą tabelą nr 1.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) wybrać się na wycieczkę do żłobka (4 razy w odstępach tygodniowych),
2) przypomnieć sobie wiadomości dotyczące rozwoju małego dziecka, potrzeb i rodzajów

zajęć możliwych do przeprowadzenia z dzieckiem,

3) przypomnieć sobie zakres wiadomości dotyczących obserwacji dziecka,
4) wybrać jedno dziecko dla którego będzie opracowywany indywidualny plan adaptacji,
5) wykonać obserwację zgodnie z przyjętymi kryteriami,
6) opracować propozycje postępowania korzystając z dostępnej literatury,
7) sprawdzić z nauczycielem poprawność wykonanej pracy,
8) ocenić efekt pracy po ostatnich zajęciach i odpowiedzieć na pytanie: czy takie plany są

potrzebne?

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

ćwiczenia,

Środki dydaktyczne:

−

zeszyty przedmiotowe,

−

kartki, długopisy,

−

dokumentacja dziecka,

−

wzór indywidualnego planu adaptacyjnego (tabela nr 1),

−

dostępna literatura,

Ćwiczenie 3

Ułóż dzienny, miesięczny, kwartalny i roczny plan pracy wychowawczej.

Zastanów się:

−

Czy plany pracy ułatwiają pracę opiekunce dziecięcej,?

−

Czy służą harmonijnemu rozwojowi dziecka?

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres

i sposób wykonania, zapoznać z tabelami nr: 2, 3, 4, 5 do ćwiczeń.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) przypomnieć sobie wiadomości dotyczące rozwoju małego dziecka, i rodzajów zajęć

możliwych do przeprowadzenia z dzieckiem,

2) zapoznać się z dostępną literaturą działu,
3) zorganizować stanowisko pracy,
4) opracowywać plany pracy zgodnie z wzorem tabel nr: 2, 3, 4, 5 do ćwiczeń,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5) opracować propozycje zajęć,
6) sprawdzić z nauczycielem poprawność wykonanej pracy,
7) w dyskusji odpowiedzieć na pytania:

−

czy plany pracy ułatwiają pracę opiekunce dziecięcej,?

−

czy służą harmonijnemu rozwojowi dziecka?

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

praktyczna,

−

dyskusja.

Środki dydaktyczne:

−

kartki, długopisy,

−

tabele nr: 2, 3, 4, 5 do ćwiczenia literatura.

Tabela nr 1 Indywidualny plan adaptacyjny

(opracowanie własne).

Autor:

Imię dziecka i wiek:

Zakres

I
obserwacja

II
obserwacja

III
obserwacja

IV
obserwacja

Czy

dziecko

wchodzi chętnie?
2. Czy trzyma się
kurczowo
matki/ojca?
3. Czy płacze po
wejściu?
4. Jak długo trwa
uspokajanie
dziecka?
5. Czy bawi się
z dziećmi?
6. Czy można z nim
nawiązać

kontakt

werbalny?
7. Czy daje się
przytulić/dotknąć?
8. Czy przyjmuje
podawane
pożywienie?
9. Czy samodzielnie

wykonuje
niektóre
czynności?

10. Czy rozpoznaje

nowego
opiekuna?

TAK NIE

TAK NIE

TAK NIE

………………

TAK NIE

TAK NIE

TAK NIE

TAK NIE

TAK NIE

TAK NIE

TAK NIE

TAK NIE

TAK NIE

………………

TAK NIE

TAK NIE

TAK NIE

TAK NIE

TAK NIE

TAK NIE

TAK NIE

TAK NIE

TAK NIE

………………

TAK NIE

TAK NIE

TAK NIE

TAK NIE

TAK NIE

TAK NIE

TAK NIE

TAK NIE

TAK NIE

………………

TAK NIE

TAK NIE

TAK NIE

TAK NIE

TAK NIE

TAK NIE

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Postępowanie:

Propozycje:
1. przytulenie,
2. odwrócenie
uwagi,
3. zajęcie zabawą:
a) literatura [16,
18, 19, 21, 22, 23

4. zapoznanie
z dziećmi,
5. zapoznanie
z pomieszczeniami,
6. słuchanie
muzyki,
7. zajęcia ruchowe,
8. rozładownie
emocji w zajęciach
dynamicznych,
9. opowiadanie
bajek,
10……………..
11……………..

Propozycje:
1. przytulenie,
2. odwrócenie
uwagi,
3. zajęcie zabawą:
a) literatura [16,
18, 19, 21, 22, 23

Propozycje:
1. przytulenie,
2.

odwrócenie

uwagi,
3. zajęcie zabawą:
a) literatura [16,
18, 19, 21, 22, 23

zapoznanie

z dziećmi,
5.

zapoznanie

z pomieszczeniami,
6.

słuchanie

muzyki,
7. zajęcia ruchowe,
8.

rozładownie

emocji w zajęciach
dynamicznych,
9.

opowiadanie

bajek,
10……………..
11……………..

Propozycje:
1. przytulenie,
2. odwrócenie
uwagi,
3. zajęcie zabawą:
a) literatura [16,
18, 19, 21, 22, 23

WNIOSKI

Tabela do ćwiczenia 2

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela nr2 Dzienny plan opiekuńczo - wychowawczy ( Grupa………..)

(opracowanie własne)

Autor:

godziny

Rozkład dnia

Propozycje zajęć

- 8

schodzenie się dzieci

1. zabawy dowolne,
2. opowiadanie bajek,
3. oglądanie bajek;
4………………….
5………………………

- 9

Śniadanie

1. czynności higieniczne (mycie rąk),
2. posiłek (motywacja do samodzielności,

pomoc)

3. czynności higieniczne ( mycie rąk, twarzy,

zębów),

4…………………………..

- 11

Zajęcia

1. zajęcia ruchowe (gimnastyka),
2. zajęcia pedagogiczne:
– muzyczne,
– plastyczne,
– ruchowe,
3. zajęcia na świeżym powietrzu (spacer,

zabawa na placu zabaw),

4. zajęcia tematyczne w grupach,
5. zajęcia indywidualne,
6. zabawy związane z percepcją,
7. zabawy wspierające rozwój emocjonalny,
8. zabawy z rekwizytami,
9…………………………………
10………………………………..

- 12

Obiad

1. czynności higieniczne (mycie rąk),
2. posiłek (motywacja do samodzielności,

pomoc)

3. czynności higieniczne ( mycie rąk, twarzy,

zębów),

4……………………………….

- 14

Leżakowanie

1. przygotowanie do leżakowania:
– rozbieranie się.
– wkładanie piżamek.
– układanie się na leżaczkach.
2. słuchanie bajeczki usypiającej,
3. usypianie przy muzyce relaksującej,
4. wstawanie.
5……………………..

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

- 15

Podwieczorek

1. czynności higieniczne (mycie rąk),
2. posiłek (motywacja do samodzielności,

pomoc)

3. czynności higieniczne ( mycie rąk, twarzy,

zębów),

4…………………..

- 18

Zajęcia i rozchodzenie się

do domu

1.zajęcia wprowadzające w świat literatury:
– opowiadanie bajek,
– miniinscenizacje bajek,
2. zajęcia tematyczne w grupach,
3. zajęcia wspomagające rozwój:
– indywidualne,
– grupowe (Ruch rozwijający V. Sherborne),
4. zabawy dowolne,
5.………………………….

Tabela do ćwiczenia 3

Tabela nr 3 Miesięczny plan opiekuńczo – wychowawczy (Grupa……….)

(opracowanie własne)

Autor:

Cele:

Sfery rozwoju:

Sposoby osiągania celów:

Sprawność fizyczna

1. ćwiczenie motoryki dużej,
2. ćwiczenie motoryki małej,
3. ćwiczenie ruchów naprzemiennych,
4. ćwiczenia równoważne,
5. doskonalenie chodu,
6. doskonalenie chwytu,
7. doskonalenie zmian pozycji,
8.doskonalenie

koordynacji

wzrokowo

–

słuchowo – ruchowej,

9…………………………………
10………………………………..

ła

(

ęt

łe

śn

)

Zmysły

1. zajęcia wspomagające rozwój percepcji:
– wzrok,
– słuch,
– smak,
– węch,
– dotyk.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Mowa

1. zajęcia z zakresu profilaktyki :
– nauka żucia, gryzienia, połykania,
– nauka prawidłowego oddychania,
2. ćwiczenia wspomagające rozwój słownictwa

czynnego:

– nauka wyrazów dźwiękonaśladowczych,
– wzbogacanie słownictwa,
– budowanie wypowiedzi,
3. uwrażliwianie słuchowe poprzez słuchanie

muzyki,

4. ćwiczenia narządów artykulacyjnych (język,

wargi,

podniebienie

miękkie,

mięśnie

gardła i twarzy),

5………………………….

Emocje i uczucia

1. uczenie wyrażania mową i gestem uczuć,
2. uczenie rozładowywania emocji (darcie

papieru, taniec, twórczość plastyczna),

3. ćwiczenia relaksacyjne,
4. słuchanie muzyki relaksacyjnej,
5……………………………..

Umiejętności

życia

codziennego

poznawanie

utrwalanie

czynności

higienicznych,

2. udział w czynnościach porządkowych,
3. poznawanie garderoby,
4. kultywowanie tradycji,
5…………………………..

Kojarzenie i pamięć

1. uczenie klasyfikacji,
2. zabawy konstrukcyjne,
3. szeregowanie,
4. odwzorowywanie,
5. szukanie podobieństw i różnic,
6. nauka wykorzystywania symboli,
7. ćwiczenie orientacji przestrzennej (nad, pod,

przed, za, obok),

8. kojarzenie zaspokojenia potrzeb z gestami,
9…………………………….

Tabela do ćwiczenia 3

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela nr 4 Kwartalny plan opiekuńczo – wychowawczy (Grupa……..)

(opracowanie własne)

Autor:

Temat:

Cele:

Sposoby osiągania celów:

Pora roku

1. wiosna,

2. lato,

3. jesień,

4. zima.

1. wycieczka do:
– lasu,
– parku,
– ogrodu,
2. prace plastyczne,
3. inscenizacje,
4. opowiadania,
5. kalendarz przyrody.

Tradycje

1. święta,

2. tradycje
regionalne,

3. święta
narodowe.

1. opowiadania o tradycjach,
2. spotkania z ciekawymi
ludźmi,
3. prace plastyczne,
4. tańce ludowe: regionalne
i narodowe,
5. piosenki ludowe,
6. prace manualne.

Uroczystości
okazjonalne

1. urodziny
i imieniny

2. Dzień
Dziecka,

3. Dzień Matki
i Ojca,

4. Dzień Babci i
Dziadka

ię

że

1. miniprzyjęcia,
2. prace plastyczne: kartki,
laurki, wytwory różne,
3. spotkania okazjonalne,
4. nauka piosenek i
wierszyków okazjonalnych,
5. festyny rodzinne.

Tabela do ćwiczenia 3

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela 5 Roczny plan opiekuńczo – wychowawczy (Grupa……)

(opracowanie własne)

Autor:

Temat:

Cele:

Sposoby osiągania celów:

Rozwój
fizyczny

Panowanie nad
własnym ciałem

1. zajęcia ruchowe
indywidualne i grupowe,
2. doskonalenie motoryki
dużej i małej,
3. doskonalenie koordynacji
wzrokowo – słuchowo -
ruchowej,
4. doskonalenie percepcji.

Rozwój
poznawczy

Rozwój
osobowości

1. zajęcia rozwijające zmysły,
2. dostarczanie wiadomości
o otaczającym świecie,
3. kształtowanie chęci
poznawania nowych
doświadczeń,
4. zajęcia dostosowane do
możliwości i predyspozycji
dziecka.

Rozwój
emocjonalny

Samoświadomość

1. zabawy uczące zasad
i reguł,
2. zabawy uczące współżycia,

Rozwój
społeczny

Socjalizacja
dziecka

1. zabawy uczące współżycia,
2. zabawy naśladowcze,

Tabela do ćwiczenia 3

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5.3 Tryb życia niemowląt i dzieci w wieku poniemowlęcym

5.3.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zaplanuj żywienie sztuczne w 7 i 12 miesiącu życia niemowlęcia. Zastanów się czy

w czasie karmienia ważne jest tylko podanie dziecku pokarmu, czy są jeszcze inne elementy
wpływające na komfort dziecka w czasie tej czynności.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres

i sposób wykonania.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) zapoznać się z materiałem nauczania na temat żywienia i schematem karmienia dziecka,
2) przypomnieć sobie podział żywności na różne grupy produktów,
3) zorganizować stanowisko pracy,
4) z produktów skomponować poszczególne posiłki,
5) zapisać przygotowane propozycje,
6) sprawdzić poprawność ze schematem żywienia,
7) przedyskutować z nauczycielem ewentualne trudności,
8) dokonać prezentacji,
9) zastanowić się nad odpowiedzią na pytanie: czy w czasie karmienia ważne jest tylko

podanie dziecku pokarmu, czy są jeszcze inne elementy wpływające na komfort dziecka
w czasie tej czynności?

10) w czasie dyskusji wymienić się poglądami z kolegami i zapisać wspólne ustalenia.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

ćwiczenia praktyczne,

−

dyskusja.

Środki dydaktyczne:

−

zeszyt,

−

kartki, długopisy,

−

foliogramy ze schematem żywienia dziecka,

−

rzutnik.

Ćwiczenie 2

Dobierz rodzaj zabawy do poziomu rozwoju dziecka w dwunastym miesiącu życia,

korzystając z przygotowanych pomocy. Zastanów się czy przedstawiona przez Ciebie
propozycja zabawy jest w stanie zaspokoić potrzebę aktywności małego dziecka.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres

i sposób wykonania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) zapoznać się z wykładem na temat zabawy,
2) zapoznać się z literaturą Friedl J.: Zabawy, które uczą. Jak wspierać rozwój małego

dziecka. Jedność, Kielce 2004,

3) zorganizować stanowisko pracy,
4) wypisać możliwe rodzaje zabaw, które można przeprowadzić wykorzystując posiadane

pomoce,

5) sprawdzić bezpieczeństwo używanych pomocy,
6) zapisać przygotowane propozycje,
7) dokonać prezentacji,
8) udzielić odpowiedzi na pytanie czy przedstawiona przez Ciebie propozycja zabawy jest

w stanie zaspokoić potrzebę aktywności małego dziecka?

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

ćwiczenia praktyczne.

Środki dydaktyczne:

−

literatura działu Friedl J.: Zabawy, które uczą. Jak wspierać rozwój małego dziecka.
Jedność, Kielce 2004,

−

zeszyt,

−

klocki,

−

piłki,

−

lalki i misie,

−

farby i pędzle,

−

szary papier,

−

lalki, misie, zwierzątka pluszowe,

−

książeczki,

−

plastelina,

−

bibułka,

−

kartki długopis.

Ćwiczenie 3

Zaplanuj dzień, dziecka siedmiomiesięcznego przebywającego w żłobku i w domu

w godzinach od 6

– 21

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres

i sposób wykonania.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) przypomnieć sobie materiał nauczania na temat trybu życia niemowląt.
2) zorganizować stanowisko pracy,
3) wypisać potrzeby dziecka związane z rytmem życia,
4) zapoznać się z rozkładem dnia w żłobku,
5) zaplanować cały dzień dla dziecka przebywającego w żłobku i w domu,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6) zapisać swoje propozycje,
7) dokonać prezentacji,
8) ocenić czy wszystkie elementy trybu życia uwzględniłeś w swojej propozycji.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

ćwiczeń praktycznych.

Środki dydaktyczne:

−

arkusze papieru,

−

flamastry.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5.4 Promocja zdrowia i profilaktyka w instytucjach opiekuńczo -

wychowawczych

5.4.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zaprojektuj i wykonaj „Poradnik opiekunki dziecięcej – Pierwsza pomoc w nagłych

zachorowaniach małego dziecka”. Zastanów się czy taka pomoc praktyczna, może być
przydatna w pracy.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres

i sposób wykonania.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) przypomnieć sobie materiał nauczania dotyczący pierwszej pomocy w nagłych

zachorowaniach,

2) zorganizować stanowisko pracy,
3) wykonać plan projektu,
4) wymienić i zapisać wszystkie znane nagłe zachorowania,
5) wymienić i zapisać objawy towarzyszące nagłym zachorowaniom,
6) opisać choroby wieku dziecięcego ze zwróceniem uwagi na objawy i pierwszą pomoc,
7) zapisać projekt,
8) skonsultować się z nauczycielem w celu wyjaśnienia niezrozumiałych zagadnień,
9) w ramach pracy domowej wykonać projekt,
10) na kolejnej jednostce lekcyjnej dokonać prezentacji,
11) ocenić czy przygotowana pomoc może być przydatna w pracy.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

projektów,

−

ćwiczenia praktyczne,

Środki dydaktyczne:

−

kartki i długopisy,

−

literatura: Dziak A., Zachorowania nagłe i wypadki u dzieci. Pierwsza pomoc. Instytut
Wydawniczy Związków Zawodowych, Warszawa 1990

Gloskin W.: Opieka nad dzieckiem zdrowym i chorym. PZWL, Warszawa 1979, Warno

O.: Pierwsza pomoc w nagłych wypadkach zagrażających życiu. PCK, Warszawa 1994,

−

komputer z dostępem do Internetu.

Ćwiczenie 2

Udziel porady z zakresu poradnictwa społecznego dla matki niepełnosprawnej

z małym dzieckiem pozostającej bez pracy. Oceń jak czujesz się w roli osoby, która
zobowiązana jest udzielić porady.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres

i sposób wykonania.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) zapoznać się z tematem wykładu dotyczącym poradnictwa społecznego,
2) zorganizować stanowisko pracy,
3) wyszukać odpowiednie fragmenty dotyczące przedstawionej sytuacji
4) zapisać na kartce propozycje pomocy,
5) sprawdzić w różnych źródłach możliwość innych form pomocy (Internet),
6) skonsultować z nauczycielem poprawność wykonywania ćwiczenia,
7) dokonać prezentacji,
8) przedstawić jak czułeś się w roli odpowiedzialnego za poprawne udzielenie porady.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

wchodzenia w role,

−

ćwiczenia praktyczne.

Środki dydaktyczne:

−

notatki z wykładu,

−

kartki i długopisy,

−

komputer z dostępem do Internetu.

Ćwiczenie 3

Opracuj konspekt zajęć dla rodziców na temat: Dzieci niespokojne. Oceń czy samo

napisanie konspektu wystarczy do poprowadzenia spotkania z rodzicami i czy w ten sposób
można zrealizować cele pedagogizacji?

Wskazówki do realizacji:
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres

i sposób wykonania.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) określić metody i formy pracy,
2) opracować konspekt,
3) zorganizować stanowisko pracy,
4) zapoznać się z lekturą : Prekop J., Schweitzer Ch., Niespokojne dzieci, Media Rodzina,

Poznań 1997, ,

5) dobrać do tematu metodę i formę pracy,
6) napisać konspekt zgodnie z zaproponowanym wzorem konspektu,
7) skonsultować z nauczycielem poprawność napisanego konspektu,
8) dokonać prezentacji,
9) ocenić czy napisanie konspektu wystarczy do poprowadzenia spotkania z rodzicami.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

wchodzenia w role,

−

ćwiczenia praktyczne.

Środki dydaktyczne:

−

wzór konspektu

−

kartki, długopisy,

−

komputer z dostępem do Internetu.

KONSPEKT ZAJĘĆ

Autor:

Temat: Niespokojne dzieci

Czas trwania: 45 minut

Cel ogólny: ukształtowanie umiejętności postępowania z dzieckiem nadruchliwym.

Cele szczegółowe:

−

poznanie podłoża hiperaktywności,

−

poznanie sposobu myślenia i działania małego dziecka,

−

poznanie mechanizmu „zmysłu ciała” w życiu dziecka,

−

określenie reguły stosunków rodzinnych,

−

poznanie wpływu żywienia na niepokój dzieci,

−

poznanie obaw związanych z wychowaniem.

Materiały:

−

książka: Prekop J., Schweitzer Ch.: Niespokojne dzieci,

−

kartki, długopisy,

−

komputer + projektor.

Przebieg zajęć:
1. Wprowadzenie rodziców w temat niespokojnych dzieci.
2. Projekcja multimedialna wykonana przy użyciu komputera, na temat: Niespokojne dzieci.
3. Dyskusja na temat pokazu.
4. Zaprezentowanie przez rodziców w formie anonimowej, pisemnej własnych problemów

i refleksji.

5. Ogólna dyskusja związana z przedstawionymi problemami.
6. Podsumowanie i zaproponowanie rozwiązań.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. EWALUACJA OSIĄGNIĘĆ UCZNIA

Przykłady narzędzi pomiaru dydaktycznego

Test dwustopniowy do jednostki modułowej Organizowanie opieki nad
dzieckiem w placówkach opiekuńczo - wychowawczych

Test składa się z 20 pytań, z których:

−

zadania 1 – 12 są z poziomu podstawowego,

−

zadania 13 – 20 są z poziomu ponadpodstawowego.

Pytania w teście są pytaniami zamkniętymi – wielokrotnego wyboru (pytania od 1 do 14) oraz
pytaniami otwartymi – krótkiej odpowiedzi ( pytania od 15 do 20 ).

Punktacja pytań 0 lub 1 punkt

Za każdą prawidłową odpowiedź uczeń otrzymuje 1 punkt. Za złą odpowiedź lub jej brak

uczeń otrzymuje 0 punktów.

Proponuje się następujące normy wymagań – uczeń otrzyma następujące
oceny szkolne:

dopuszczający – za odpowiedź na co najmniej 7 zadań z poziomu podstawowego,

dostateczny – za odpowiedź na co najmniej 10 pytań z poziomu podstawowego,

dobry – za odpowiedź na 14 zadań, w tym co najmniej 4 z poziomu ponadpodstawowego,

bardzo dobry – za odpowiedź na 16 pytań, w tym co najmniej 6 z poziomu
ponadpodstawowego,

Plan testu

Klucz odpowiedzi

zad

Cel operacyjny

(mierzone osiągnięcia ucznia)

Kategoria

celu

Poziom

wymagań

Poprawna odpowiedź

1. Wymienić pierwszą instytucje

sprawującą opiekę nad
dzieckiem.

2. Rozróżnić placówki

opiekuńczo-wychowawcze.

3. Wymienić zadania opiekunki

dziecięcej w placówkach
opiekuńczo - wychowawczych
innych niż żłobek.

4. Wymienić komórki

organizacyjne żłobka.

5. Określić, co to jest potrzeba.

6. Uszeregować elementy

piramidy Maslowa.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7. Określić, co to jest strefa

najbliższego rozwoju.

8. Określić czynności występujące

w rozkładzie dnia małego
dziecka.

9. Określić, czym jest zabawa

10. Określić, jaki charakter ma

zabawa dla dziecka

11. Wymienić przyczyny gorączki u

dzieci.

12. Wskazać, na czym polega

pedagogizacja rodziców.

13. Wymienić fazy snu

14. Określić, jaki czynnik decyduje

o karmieniu małego dziecka.

15. Wymienić objawy występujące

w nagłym zachorowaniach
dzieci

1) ból,
2) gorączka.

16. Scharakteryzować dokumenty

prawne regulujące
funkcjonowanie żłobka

Rozporządzenie Ministra

Zdrowia,

Statut.

17. Odróżniać konsystencje

pokarmów w zależności od
wieku dziecka.

Od 6 - 7 miesiąca życia
pokarmy do żucia i gryzienia.

18. Wymienić środowiska działania

w promocji zdrowia.

1) miejsce zamieszkania,
2) rodzina,
3) praca,
4) starzenie się,
5) przemoc,
6) rynek,
7) porozumiewanie się.

19. Analizować sytuacje i odróżniać

przegrzanie od udaru cieplnego.

Przegrzanie występuje w
środowisku gorąca i wilgoci.
Objawy:
- skóra blada i chłodna,
- bóle i zawroty głowy.
Udar cieplny:
- wyższa forma przegrzania,
- uczucie gorąca,
- niepokój i utrata
przytomności

20. Postępować z dzieckiem

gorączkującym.

- Okłady z lodu lub zimnej
wody
na skronie , kark, łydki.
- kąpiel ochładzająca,
- płyny do picia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przebieg testowania

Instrukcja dla nauczyciela

1. Ustal z uczniami termin przeprowadzenia sprawdzianu z co najmniej jednotygodniowym

wyprzedzeniem.

2. Omów z uczniami cel stosowania pomiaru dydaktycznego.
3. Zapoznaj uczniów z rodzajem zadań podanych w zestawie oraz z kryteriami punktowania

i oceniania.

4. Przeprowadź z uczniami próbę udzielania odpowiedzi na takie typy zdań testowych, jakie

będą w teście.

5. Omów z uczniami zasady wypełniania karty odpowiedzi.
6. Podaj i zapisz na tablicy czas zakończenia pracy ucznia z zestawem zadań.
7. Zapewnij uczniom możliwość samodzielnej pracy.
8. Zbierz karty odpowiedzi oraz zestawy zadań.
9. Sprawdź prace. Nanieś punkty na kartę odpowiedzi.
10. Wykonaj analizę statystyczną i opisową wyników sprawdzianu oraz analizę logiczną

i statystyczną zestawu zadań.

11. Ustal przyczyny trudności uczniów w opanowaniu wiadomości i umiejętności.
12. Opracuj wnioski do dalszej pracy.

Instrukcja dla ucznia

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test

zawiera

zadań

dotyczących

problemów

związanych

organizacją

i organizowaniem opieki nad dzieckiem w placówkach opiekuńczo – wychowawczych.
Zadania od 1 do 14 są pytaniami wielokrotnego wyboru i tylko jedna odpowiedź jest
prawidłowa; Zadania od 15 do 20 to zadania otwarte i należy udzielić krótkiej
odpowiedzi.

5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi:

−

w zadaniach wielokrotnego wyboru tylko jedna odpowiedź jest prawidłowa i zaznacz
ją znakiem X (w przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem,
a następnie ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową),

−

w zadaniach z krótką odpowiedzią wpisz odpowiedź w wyznaczone pole.

6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego

rozwiązanie na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas. Trudności mogą
przysporzyć Ci zadania od 13 do 20, gdyż one są na poziomie trudniejszym niż
pozostałe.

8. Na rozwiązanie testu masz 45 min.

Powodzenia !

Materiały dla ucznia:

−

instrukcja,

−

zestaw pytań testowych,

−

karta odpowiedzi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

ZESTAW PYTAŃ TESTOWYCH

1. W Polsce opieka nad dzieckiem została zapoczątkowana przez:

a) szlachtę,
b) mieszczaństwo,
c) Kościół,
d) osoby prywatne.

2. Placówka opiekuńczo-wychowawczą jest:

a) szkoła,
b) żłobek,
c) świetlica,
d) klub osiedlowy.

3. Do zadań opiekunki dziecięcej w placówce opiekuńczo-wychowawczej innej niż żłobek

należy:

a) opieka nad dziećmi do lat 3 i niepełnosprawnymi,
b) prowadzenie zajęć dydaktycznych,
c) karmienie dzieci,
d) zabawa z dziećmi.

4. Komorami organizacyjnymi żłobka, są:

a) kierownik, obsługa,
b) grupy, obsługa,
c) księgowość, obsługa, kierownik,
d) kierownik, grupy, księgowość, obsługa,

5. Potrzebą, nazywamy:

a) zaspokojenie głodu,
b) odpowiednie warunki materialne,
c) stan braku czegoś,
d) chęć posiadania.

6. Podstawą piramidy Maslowa są:

a) potrzeby samorealizacji,
b) potrzeby fizjologiczne,
c) potrzeba bezpieczeństwa,
d) potrzeba szacunku.

7. Strefa najbliższego rozwoju, nazywamy:

a) środowisko rodzinne,
b) grupa rówieśnicza,
c) miejsce przebywania dziecka,
d) obszar możliwości psychicznych dziecka.

8. W rozkładzie dnia małego dziecka występują następujące elementy:

a) karmienie, sen, zabawa,
b) pory posiłków, okresy snu, czas zabaw, spacer, pielęgnacja i kąpiel,
c) nauka, zabawa, sen,
d) karmienie i sen.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9. Zabawa, to:

a) aktywność, przyjemność, satysfakcja, poznanie,
b) przymusowe zajęcia,
c) przebywanie z innymi,
d) narzucona czynność.

10. Zabawę dziecka charakteryzuje:

a) zorganizowanie,
b) spontaniczność, inspirowanie, kierowanie,
c) swoboda,
d) inspirowanie.

11. Gorączka, to:

a) wydalanie nadmiaru płynów,
b) sposób na zmęczenie,
c) wydalanie ciepłoty,
d) reakcja obronna organizmu na zakażenie.

12. Pedagogizacją rodziców nazywamy:

a) pogadanki,
b) uczenie kultury pedagogicznej,
c) wzbogacanie wiedzy rodziców o elementy wiedzy naukowej,
d) okresowe spotkania towarzyskie.

13. Sen składa się z następujących faz:

a) NON-REM – sen aktywny – REM,
b) sen aktywny – sen głęboki,
c) wstępna – aktywna – głęboka,
d) wstępna – głęboka.

14. W czasie karmienia dzieci należy kierować się:

a) łaknieniem,
b) kondycją dziecka,
c) zachowaniem dziecka,
d) ustalonymi godzinami.

15. Wymień objawy, jakie towarzyszą przy nagłym zachorowaniu dziecka.

16. Scharakteryzuj dokumenty prawne, w oparciu o które funkcjonuje żłobek.

17. Omów konsystencję pokarmów dziecka w zależności od jego okresu życia.

18. Wymień środowiska działania w promocji zdrowia.

19. Zanalizuj różnice między przegrzaniem a udarem cieplnym.

20. Omów zasady postępowania z dzieckiem gorączkującym.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko..........................................................................................

Organizowanie opieki nad dzieckiem w placówkach opiekuńczo - wychowawczych

Zakreśl lub wpisz poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedź

Punktacja

10.

11.

12.

13.

14.

15.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

16.

17.

18.

19.

20.

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

TEST 2

Test dwustopniowy do jednostki modułowej „Organizowanie opieki nad
dzieckiem w placówkach opiekuńczo - wychowawczych”

Test składa się z 20 zadań, z których:

−

zadania 1 – 12 są z poziomu podstawowego,

−

zadania 13 – 20 są z poziomu ponadpodstawowego.

Zadania w teście są zadaniami zamkniętymi – wielokrotnego wyboru (zadania od 1 do 5)
oraz zadaniami otwartymi – krótkiej odpowiedzi ( zadania od 6 do 20 ).

Punktacja pytań: 0 lub 1 punkt

Za każdą prawidłową odpowiedź uczeń otrzymuje 1 punkt. Za złą odpowiedź lub jej brak

uczeń otrzymuje 0 punktów.

Proponuje się następujące normy wymagań – uczeń otrzyma następujące
oceny szkolne:

dopuszczający – za odpowiedź na co najmniej 7 pytań z poziomu podstawowego,

dostateczny – za odpowiedź na co najmniej 10 zadań z poziomu podstawowego,

dobry – za odpowiedź na 14 zadań, w tym co najmniej 4 z poziomu ponadpodstawowego,

bardzo dobry – za odpowiedź na 16 zdań, w tym co najmniej 6 z poziomu
ponadpodstawowego,

Plan testu

Klucz odpowiedzi

zadania

Cel operacyjny

(mierzone osiągnięcia ucznia)

Kategoria

celu

Poziom

wymagań

Poprawna odpowiedź

Wymienić podstawy prawne
funkcjonowania placówki
opiekuńczo-wychowawczej
innej niż żłobek.

Wskazać okres życia dziecka,
w którym może wystąpić
kolka jelitowa.

Wskazać miejsce uzyskania
pomocy socjalnej.

Rozpoznać znak
bezpieczeństwa na zabawkach
dla dzieci.

Wskazać prawidłową
temperaturę mierzoną w
odbytnicy dziecka.

Wymienić zadania placówek
opiekuńczo-wychowawczych.

- zapewnienie opieki i
wychowania
dzieciom zdrowym
i o szczególnych
potrzebach,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

potrzebach,
- przygotowanie do
samodzielnego
życia,
- współpraca z rodziną,
szkołą
i pomocą społeczną.
- rewalidacja i
resocjalizacja,
- zapewnienie opieki
profilaktyczno-
zdrowotnej,
- stworzenie warunków do
prawidłowego rozwoju,
- stosowanie odpowiedniego
żywienia dietetycznego.

Wyszczególnić formy
pedagogizacji rodziców.

Odczyty, prelekcje, pokazy
filmów, spotkania
specjalistyczne, warsztaty.

Scharakteryzować stan
omdlenia

Krótkotrwała utrata
przytomności.

Określić , ile czasu potrzebuje
niemowlę na przejście przez
wszystkie fazy snu.

50 – 60 minut

10.

Wymienić elementy rozkładu
dnia małego dziecka.

- pory posiłków,
- okres snu,
- czas zabawy,
- spacer,
- pielęgnacja i kąpiel.

11.

Wymienić kolejne czynności
podczas kąpieli małego
dziecka.

1) przygotowanie wody o
temperaturze ok. 37ºC ,
2) namydlenie, włożenie do
wody
( zwracamy uwagę na
uszy, nos,
jamę ustną, paznokcie).

12.

Określić warunki, jakie musi
spełniać osoba zajmująca się
pracą wychowawczą w
placówkach opiekuńczo-
wychowawczych.

Przygotowanie zawodowe
uprawniające do pracy w
podstawowej opiece
zdrowotnej.

13.

Scharakteryzować elementy
piramidy Maslowa.

1)Potrzeby wynikające z
niedoboru:
- potrzeby fizjologiczne,
- potrzeby bezpieczeństwa,
- potrzeby przynależności i
miłości,
- potrzeba szacunku.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2) Potrzeby wzrostu:
- potrzeba wiedzy i
rozumienia,
- potrzeby estetyczne,
- potrzeba samorealizacji.

14.

Scharakteryzować rodzaje
zabaw małego dziecka.

1) manipulacyjne (
poznanie),
2) konstrukcyjne ( wytwór),
3) ruchowe ( reguły,
zasady),
4) tematyczne
(kształtowanie
umiejętności),
5) dydaktyczne
(poszerzanie wiedzy)

15.

Wymienić najczęstsze
schorzenia wieku dziecięcego.

Angina, gorączka
trzydniowa, odra, grypa,
kolka jelitowa, krztusiec,
ospa wietrzna, płonica,
alergie, różyczka, świnka,
biegunka, zapalenie ucha,
zapalenie spojówek.

16.

Uzasadnić konieczność
spacerów z dzieckiem i
higieny pomieszczeń.

1) Sprawność organizmu,
2) odporność,
3) umiejętność
przystosowania i
walki z zagrożeniem.

17.

Wskazać zasady
postępowania, by uniknąć
udaru cieplnego.

Pilnować, by w czasie
upałów dziecko dużo piło.
Unikać przebywania w
ścisku i tłoku.
Ubierać w przewiewne
bawełniane ubranka.
W słoneczny dzień wkładać
czapeczkę.
Gdy dziecko zaśnie na
słońcu, przenieść je w cień.

18.

Wymienić objawy zatruć
pokarmowych

Pojawiają się w okresie 3 –
24 h po posiłku. Objawy:
- silne bóle brzucha,
- wymioty,
- podwyższona temperatura,
dreszcze,
- biegunka.

19.

Scharakteryzować sposób
posługiwania się zabawkami
przez dzieci w 6, 8, 10
miesiącu życia.

Półroczne dziecko trzyma
zabawki w obu rączkach i
potrząsa nimi. Mogą to być
grzechotki,.
W ósmym miesiącu życia
dziecko rzuca zabawkami,
toczy je po podłodze, śledzi
ich ruch.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

toczy je po podłodze, śledzi
ich ruch.
W 10 miesiącu życia
dziecko potrafi na obrazku
rozpoznać auto, kota.
Przewraca kartki książeczki.
Wkłada klocki do
pojemników.

20.

Scharakteryzować
poszczególne rozdziały statutu
żłobka.

- Cele działania,
- zadania,
- siedziba,
- obszar działania,
- zakres udzielanych
świadczeń.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przebieg testowania

Instrukcja dla nauczyciela

1. Ustal z uczniami termin przeprowadzenia sprawdzianu z co najmniej jednotygodniowym

wyprzedzeniem.

2. Omów z uczniami cel stosowania pomiaru dydaktycznego.
3. Zapoznaj uczniów z rodzajem zadań podanych w zestawie oraz z kryteriami punktowania

i oceniania.

4. Przeprowadź z uczniami próbę udzielania odpowiedzi na takie typy zadań testowych,
5. jakie będą w teście.
6. Omów z uczniami zasady wypełniania karty odpowiedzi.
7. Podaj i zapisz na tablicy czas zakończenia pracy ucznia z zestawem zadań.
8. Zapewnij uczniom możliwość samodzielnej pracy.
9. Zbierz karty odpowiedzi oraz zestawy zadań.
10. Sprawdź prace. Nanieś punkty na kartę odpowiedzi.
11. Wykonaj analizę statystyczną i opisową wyników sprawdzianu oraz analizę logiczną

i statystyczną zestawu zadań.

12. Ustal przyczyny trudności uczniów w opanowaniu wiadomości i umiejętności.

Instrukcja dla ucznia

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań dotyczących problemów omawianych podczas realizacji całego

modułu.

5. zadania: 1, 2, 3, 4, 5 są zadaniami wielokrotnego wyboru i tylko jedna odpowiedź jest
6. prawidłowa;

Zadania od 6 do 20 są zadaniami otwartymi i należy udzielić krótkiej odpowiedzi.

7. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi:

−

w zadaniach wielokrotnego wyboru zaznacz prawidłową odpowiedź znakiem X

−

(w przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową),

−

w zadaniach z krótką odpowiedzią wpisz odpowiedź w wyznaczone pole.

8. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
9. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego

rozwiązanie na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas. Trudności mogą
przysporzyć Ci pytania: 13 - 20, gdyż są one na poziomie trudniejszym niż pozostałe.

10. Na rozwiązanie testu masz 60 minut.

Powodzenia !

Materiały dla ucznia:

– instrukcja,
– zestaw pytań testowych,
– karta odpowiedzi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

ZESTAW PYTAŃ TESTOWYCH

1. Podstawą funkcjonowania innych niż żłobek placówek opiekuńczo-wychowawczych jest :

a) statut,
b) regulamin,
c) zarządzenie,
d) uchwała.

2. Kolka jelitowa występuje u dzieci w następującym okresie życia:

a) u noworodków,
b) po 3 – 4 miesiącach życia,
c) w 2 – 3 miesiącu życia,
d) po ukończeniu 21 dnia życia.

3. Potrzebujący może uzyskać pomoc społeczną:

a) w ośrodkach pomocy społecznej w miejscu zamieszkania,
b) w wojewódzkich ośrodkach pomocy społecznej,
c) w urzędach,
d) w organizacjach.

4. Zabawki dziecięce powinny być oznakowane następującym znakiem bezpieczeństwa:

a) B,
b) E,
c) P,
d) CЄ.

5. Stan prawidłowej temperatury mierzonej dziecku w odbytnicy wynosi:

a) 38,1ºC – 39ºC,
b) 36,5ºC – 37,5ºC,
c) 37,4ºC – 38,3ºC,
d) 37,1ºC – 38ºC.

6. Wymień główne cele placówek opiekuńczo-wychowawczych.

7. Wyszczególnij formy pedagogizacji rodziców.

8. Opisz objawy występujący przy omdleniu.

9. Określ czas potrzebny niemowlęciu na przejście wszystkie fazy snu.

10. Wymień elementy rozkładu dnia małego dziecka.

11. Wymień kolejne czynności występujące podczas kąpieli małego dziecka.

12. Określ warunki, jakie muszą spełniać osoby zatrudnione w placówkach opiekuńczo -

wychowawczych i zajmujące się pracą wychowawczą z dzieckiem.

13. Scharakteryzuj poszczególne elementy piramidy Maslowa.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

14. Scharakteryzuj rodzaje zabaw małego dziecka.

15. Wymień najczęstsze schorzenia wieku dziecięcego.

16. Uzasadnij konieczność spaceru z dzieckiem oraz wietrzenia pomieszczeń.

17. Wskaż zasady postępowania, by uniknąć udaru cieplnego.

18. Wymień najczęstsze objawy zatruć pokarmowych dzieci.

19. Scharakteryzuj sposób posługiwania się zabawkami.

20. Scharakteryzuj poszczególne rozdziały statutu żłobka.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

zadania

Odpowiedź

Punktacja

10.

11.

12.

13.

14.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

15.

16.

17.

18.

19.

20.

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7. LITERATURA

1. Dembo M. H.: Stosowana psychologia wychowawcza. WSiP, Warszawa 1997
2. Dziak A., Zachorowania nagłe i wypadki u dzieci. Pierwsza pomoc. Instytut Wydawniczy

Związków Zawodowych, Warszawa 1990

3. Eisenberg A., Murkoff H. E., Hathaway S. E.: Pierwszy rok życia dziecka. Dom

Wydawniczy REBIS, Poznań 2002

4. Encyklopedia PWN, Warszawa 1987
5. Friedl J.: Zabawy, które uczą. Jak wspierać rozwój małego dziecka, Jedność, Kielce 2004
6. Gloskin W.: Opieka nad dzieckiem zdrowym i chorym. PZWL, Warszawa 1979
7. Golde Z.: Żłobek Organizacja i Prowadzenie. PZWL, Warszawa 1956
8. Karski J. B.: Praktyka i Teoria Promocji Zdrowia. Wybrane zagadnienia. Ce De Wu ,

Warszawa 2003

9. Kawula S., Dąbrowski M., Gałaś M.: Diagnozowanie potrzeb opiekuńczo-

wychowawczych i kulturalnych środowiska, Uniwersytet Mikołaja Kopernika,
Toruń 1980

10. Kawula S.: Pedagogizacja rodziców. [w:] Pomykało W. (red.): Encyklopedia

pedagogiczna. Fundacja Innowacja, Warszawa 1980

11. Kolankiewicz M.red.: Pielęgnacja niemowląt i małych dzieci w placówkach

opiekuńczych, Wydawnictwo „Żak”, Warszawa 1998

12. Löscher W.: Świat wokół mnie, Jedność, Kielce 2002
13. Ogrodzińska T. (red.): Małe dziecko znaczenie wczesnej edukacji. Polska Fundacja

Dzieci i Młodzieży, Warszawa 2000

14. Piszczek M.: Dziecko, którego rozwój emocjonalno –poznawczy nie przekracza

pierwszego roku życia. Diagnoza, zasady terapii i ocena efektów zajęć, CMPPP,
Warszawa 2006

15. Prekop J., Schweitzer Ch., Niespokojne dzieci, Media Rodzina, Poznań 1997
16. Sherborne W.: Ruch rozwijający dla dzieci, PWN, Warszawa, 2005
17. Spock B.: Dziecko – pielęgnowanie i wychowanie. PZWL, Warszawa 1995
18. Stadnicka J.: Terapia dzieci muzyką, ruchem i mową, WSiP, Warszawa 1998
19. Szumanówna W.: zabawy z najmłodszymi dziećmi, CMPPP, Warszawa 2000
20. Ustawa z dnia 30 sierpnia 1991r. o zakładach opieki zdrowotnej z póź. zm
21. Ustawa z dnia z dnia 12 marca 2004r. o pomocy społecznej z póź. zm.,
22. Warno O.: Pierwsza pomoc w nagłych wypadkach zagrażających życiu. PCK,

Warszawa 1994

23. Wiącek R.: Dzieci nadpobudliwe psychoruchowo w wieku przedszkolnym, Oficyna

Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2004