Muzyka jako czynnik wspomagający

wszechstronny rozwój dziecka przedszkolnego.

Umuzykalnienie a rozwój społeczno - moralny.

Małe dzieci spontanicznie reagują na muzykę. Muzyka wprowadza je w wesoły, radosny nastrój pod jej wpływem przytupują, klaszczą, wykonują rytmiczne ruchy. Są to reakcje mimowolne, nieświadome, lecz w miarę obcowania z muzyką dzieci zaczynają wykazywać pewne upodobania, zainteresowania. Dostrzegają muzykę i wartościują ją. Te pierwsze wzruszenia są zalążkiem uczuciowego reagowania na muzykę, a w sprzyjających warunkach będą miały wpływ na kształtowanie się trwałych zainteresowań, i nawyków obcowania ze sztuką. Wychowanie społeczno - moralne pozostaje w ścisłym związku z wychowaniem estetycznym. Bogate życie uczuciowe i rozwinięta wyobraźnia pozwalają lepiej zrozumieć przeżycia innego człowieka, jego potrzeby, zachowanie i sprzyjają wyzwoleniu aktywności społecznej. Zajęcia muzyczne rozwijają i utrwalają pewne nawyki, zachowania, postawy wśród małych dzieci. Na przykład współdziałanie w grupie podczas zabaw umuzykalniających uczy dyscypliny, porządku, solidarności, współodpowiedzialności. Z punktu widzenia rozwoju uczuć współdziałanie daje zaspokojenie pewnych potrzeb życia wewnętrznego, daje radość i odprężenie, wzmacnia system nerwowy. Wykonywanie indywidualnych poleceń daje satysfakcję, dodaje wiary w siebie dzieciom nieśmiałym i zahamowanym. Muzykowanie uczy pokonywania trudności, wzbudza szacunek do pracy. Słuchanie pięknych utworów muzycznych dostarcza wzorców właściwego postępowania, czyni bardziej wrażliwym na krzywdę innych, zachęca do naśladowania pozytywnego zachowania, wyrabia krytycyzm w stosunku do zachowań negatywnych. „ Treści utworów muzycznych mogą bezpośrednio wpływać na kształtowanie się poglądów i postaw moralnych młodego człowieka, gdyż zawierają czytelną treść o problematyce moralnej lub taką problematykę prowokują”.⁵⁰ Muzyka ma istotny wpływ na samopoczucie dzieci. Zajęcia umuzykalniające są radosnym przeżyciem , a im lepsze samopoczucie, tym bardziej dziecko jest podatne na wpływy wychowawcze, łatwiej podporządkowuje się stawianym wymaganiom, chętniej nawiązuje kontakty z rówieśnikami. Tak więc wartości muzyczne sprzyjają formowaniu prawidłowych postaw społeczno moralnych u dzieci.

Wpływ zajęć muzycznych na rozwój mowy i myślenia.

„Mowa to właściwa ludziom zdolność porozumiewania się za pomocą symboli dzwiękowych”⁵¹ Myślenie zaś to „czynności poznawania ogólnych i istotnych cech rzeczy i zjawisk oraz stosunków między różnymi elementami rzeczywistości”⁵² Najbardziej rozwijającą mowę formą muzyczną w przedszkolu jest słuchanie i śpiewanie piosenek .Poprzez ich treść dziecko rozszerza wiedzę o otaczający je świecie .wzbogaca swoje słownictwo z zakresu przyrody, techniki, obyczajów, stosunków międzyludzkich ,różnych zawodów, pracy, zabawy itp. .Omawianie treści piosenek pozwala dziecku na poznanie znaczenia słów dotąd niezrozumiałych. dziecko zadaje pytania, dokonuje osądów postępowania bohaterów piosenek, wyraża swoje uczucia, opowiada o swoich przeżyciach „opisuje” słowami nastrój utworu muzycznego. Piosenki ludowe dają możliwość poznania regionów Polski, ich ukształtowania, strojów, zwyczajów tam panujących. Na specjalnie dobranych tekstach można wykonywać ćwiczenia emisyjne i ortofoniczne. Dziecko uczy się prawidłowej wymowy poprawności w wypowiadaniu głosek, umiejętnego gospodarowania głosem. Poprzez właściwą artykulację samogłosek i spółgłosek, podział wyrazów na sylaby oraz rytmiczną recytację tekstów ułatwia się naukę czytania oraz wzbogaca zestaw ćwiczeń wspomagających zdolności zapamiętywania.

Rozwijaniu mowy i myślenia sprzyjają również inne formy wychowania muzycznego. Poprzez grę na instrumentach perkusyjnych dziecko poznaje ich nazwę, rodzaj, materiał z jakiego są zrobione, ich brzmieniem. Granie rytmów i prostych tematów rytmicznych wpływa na kształtowanie się procesów analizy i syntezy słuchowej. Podczas zajęć ruchowych dzieci poznają różne terminy muzyczne takie jak: szybko, wolno, cicho, głośno itp. Podczas rozwijania inwencji twórczej dziecko samodzielnie układa muzyczne dialogi, powitanie, pożegnanie, własną prezentację itp. „Dobre metody i prawidłowa interpretacja zadań programowych pozwalają pokazać dzieciom, że muzyka może być językiem , który komunikuje nam różne treści”.⁵³

Muzyka a przyroda.

Wiele przemawia za tym, że bliskie obcowanie z przyrodą w dzieciństwie daje wzruszenia niepowtarzalne.

„Przyroda silnie działa na sferę zmysłową i emocjonalną małego dziecka, dostarczając mu wrażeń połączonych z dobrym samopoczuciem fizycznym, z radością ruchu na wolnej przestrzeni”⁵⁴.

Piękno przyrody można zbliżyć dziecku także przez muzykę. Jest wiele piosenek o treści przyrodniczej: o zwierzętach, ptakach owadach kwiatach, drzewach, górach, rzekach, porach roku itp. Są piękne utwory muzyki poważnej, które podsuwają naszej wyobraźni

wspaniały, barwny świat przyrody np. „Lot trzmiela”, „Jezioro łabędzi”Czajkowskiego, „Cztery pory roku” Wiwaldiego czy „Karnawał zwierząt” C.Sant-Seansa.

Sama przyroda także obdarza nas muzyką pełną przeróżnych dźwięków, które wzbogacają nasze duchowe wnętrze. Dzieci uwielbiają spacery i wycieczki zwłaszcza na łono przyrody. W parku, w lesie, nad strumykiem, w polu, w sadzie czy w ogrodzie można usłyszeć szelest liści, brzęczenie pszczół, pieśń skowronka. Dzieci porównują wrażenia „muzyki przyrody” z wrażeniami odbioru muzyki słuchanej np. z magnetofonu czy na koncercie. Melodie, których słuchają obrazują zrozumiałe dla nich przekazy: szum wiatru, dzwonienie deszczu po szybach, odgłos burzy, plusk strumyka szczebiot ptaków. Halina Żak w artykule „Przyroda i muzyka” tak napisała „po przyjściu z wycieczki dzieci wysłuchały melodii ”Taniec listków”/T.Kierski/ melodia wywołuje u dzieci zmianę nastroju. Dzieci przeczuwają nadejście pochmurnych dni, wczesnych zmroków. Pod wpływem tej melodii mówiły dużo o pięknie lata i o pierwszych dniach złotej jesieni”⁵⁵

Słuchanie przez dzieci i śpiewanie piosenek o przyrodzie , słuchanie „muzyki przyrody” oraz muzyki poważnej wywołującej przyrodnicze skojarzenia kształtuje w dziecku postawę otwartą na otaczający świat przyrody, ciekawej na wszystko co dzieje się wokół, umiejętności słuchania różnorodnych odgłosów przyrody. Dziecko uczy się także zachowania ciszy i odpoczynku wśród przyjemnych dźwięków, nie przeszkadzania innym w słuchaniu muzyki, dzielenia się swymi odczuciami i wrażeniami z innymi. Dziecko rozbudzone pod względem muzycznym potrafi „odnaleźć” muzykę wszędzie tam gdzie przebywa.

Wyrażanie muzyki plastycznymi środkami wyrazu.

„Rysowanie i malowanie pod wpływem słuchanych utworów muzycznych jest formą interpretacji wyobrażeniowej i wyrażania w sposób plastyczny swoich wrażeń i emocji, stąd muzyka może być bodźcem do ekspresji plastycznej i odwrotnie, rysunek może stać się zachętą do tworzenia muzyki” Maria Przychodzińska-Kaciczak wyróżnia następujące rodzaje ćwiczeń plastyczno-muzycznych:

Początkowe ćwiczenia, szczególnie z dziećmi najmłodszymi powinny opierać się na malowaniu ilustracji do piosenek, ponieważ tekst literacki jest łatwiejszy w odbiorze niż muzyczny. Jednym z prostszych zadań jest także malowanie ilustracji do utworu instrumentalnego o charakterze programowym/czyli takim, który ma tytuł np.”Marsz koników polnych” Prokofiewa,” Zabawa w piłkę” Gołubiewa czy „Taniec niedzwiadków”Ganteckiej./

Więcej inwencji twórczej wymagają prace wykonane na podstawie utworów instrumentalnych bez podania tytułu. Dzieci tworzą prace inspirowane wyłącznie charakterem i nastrojem muzyki. Najłatwiej jest malować do muzyki o stałym nastroju. Dzieci starają się wtedy dobierać odpowiednie kolory zgodnie z zabarwieniem uczuciowym.

Najtrudniejszym zadaniem jest plastyczna interpretacja formy muzycznej. Jeżeli utwór jest dwu- lub trzyczęściowy, to dzieci mogą za pomocą odpowiedniej formy i treści ukazywać schemat muzyki.

Najlepszymi technikami plastycznymi są tutaj :malowanie farbami plakatowymi, akwarelami, kredkami świecowymi, mazakami. Należy pamiętać także o wytworzeniu odpowiedniego klimatu potrzebnego do odbierania i wyrażania przeżyć, aby pobudzić dzieci do twórczości. Dzieci powinny odczuwać satysfakcję z wykonanej pracy ,czuć radość tworzenia, pozbyć się wszelkich zahamowań. Malowanie muzyki powinno być formą relaksu, odpoczynkiem, zabawą, a nie przykrym obowiązkiem sprawiającym dziecku trudności.. Jego praca nie może być oceniania, krytykowana .Wtedy radość tworzenia przepełni całą osobę dziecka i da mu uczucie zadowolenia i poczucie własnej wartości.

Łączenie muzyki z literaturą.

Muzyka jest znakomitą inspiracją do literackiej twórczości dzieci. Małe dziecko nie umie jeszcze pisać, ale potrafi tak samo jak dziecko starsze tworzyć. Jego wierszyki, opowiadania, teatrzyki nie są długie, czasem łatwo je spamiętać. Dłuższe utwory można nagrać na taśmę magnetofonową .Odtwarzanie tych nagrań daje dziecku możliwość posłuchania tego co stworzył, zapisania przez nauczycielkę, nauczenia się na pamięć. Dzieci mogą także wspólnie tworzyć co daje im dodatkową radość i wież emocjonalną.

Utwory muzyczne do tego typu ekspresji powinny być proste, dość krótkie, o zmieniającej się dynamice, zmiennym tempie i nastroju. Muzyka wtedy pomaga dzieciom, wzbogaca ich pracę, dostarcza nowych pomysłów. W ten sposób dzieci nie tylko doskonalą swoje umiejętności „pisarskie” ale również uczą się odbierać muzykę poważną, łatwiej ją akceptują.

Innym rodzajem integracji muzyki z literaturą jest układanie muzyki do wierszy i opowiadań, jak gdyby ich umuzycznienie. Najczęściej wykorzystywane są utwory o interesującym rytmie, treściach dźwiękonaśladowczych, poetyckim nastroju, które zgodnie z pomysłami dzieci przeradzają się w swobodną muzyczną formę.

Mali twórcy chętnie za pomocą słów, śpiewu, ruchu czy instrumentu wyrażają swoje stany emocjonalne, naśladują zjawiska przyrody ,odgłosy i ruchy zwierząt , odgłosy pojazdów itp.

Praca nad przekładaniem wiersza lub opowiadania na środki muzyczne nie jest łatwa. Wymaga od dzieci dużego wysiłku twórczego, zaś od nauczyciela wrażliwej i właściwej metodycznie inspiracji, stworzenia klimatu pobudzającego wyobraźnię i aktywność artystyczną.

Ruch przy muzyce a rozwój fizyczny dziecka.

Zajęcia muzyczno ruchowe stwarzają wielkie możliwości rozwojowe dla dzieci .Pozwalają dzieciom rozładować olbrzymią w tym wieku potrzebę ruchu. Dzięki temu w ich organizmach zachodzą następujące zmiany „W sferze biologicznej kształtują zdrową, sprawną fizycznie i odporną na negatywne wpływy środowiska jednostkę, doskonaląc funkcjonowanie ustroju. Wyniki licznych badań dowodzą , że zwiększona aktywność ruchowa ma korzystny wpływ na wiele właściwości nie tylko fizjologicznych , ale i odpornościowych, adaptacyjnych, a także na prawidłowy przebieg szeregu procesów metabolicznych i hormonalnych rosnącego ustroju. Wpływa ona na mineralizację kośćca, powoduje zwiększenie masy aktywnych tkanek ustroju i zmniejszenie się tkanki tłuszczowej, co ma istotne znaczenie w profilaktyce otyłości, zjawiska narastającego również w populacji w wieku rozwojowym. W sferze psychicznej i społecznej pomaga uzyskać szereg cech niezbędnych w życiu dorosłego, takich jak :hart psychiczny, równowaga emocjonalna, odporność na stresy, umiejętność psychicznej adaptacji do zmieniających się warunków. Kształtuje ponad to poczucie odpowiedzialności, zdyscyplinowania, wytrwałości w pokonywaniu trudności.”⁵⁸

Tak więc ruch przy muzyce korzystnie wpływa na prawidłowy rozwój fizyczny. Podczas ruchu wzrasta zapotrzebowanie na tlen, dziecko głęboko oddycha dostarczając wszystkim komórkom czystego powietrza /dlatego należy zawsze ćwiczyć w dobrze przewietrzonych salach/. Ruch pozwala na doskonalenie sprawności mięśni, kości, stawów. Kształtuje przy tym właściwą postawę, koordynację ruchów, ich płynność i harmonię. Muzyka w pewien sposób porządkuje ruchy dziecka. Wyrównuje tempo, rytm, siłę ekspresji. Wpływa na wzajemną równowagę procesów hamowania i pobudzania. Muzyka daje radość przez co zabawy przy muzyce stają się świetną zabawą a.sprawność fizyczna kształtuje się mimochodem, dziecko nie zdaje sobie sprawy że wykonuje trudne podskoki, układy taneczne, dlatego coraz częściej stosuje się podkład muzyczny do ćwiczeń gimnastycznych nadając im lżejszy, bardziej harmonijny wymiar. .

Korelacja muzyki z edukacją techniczną.

Łączenie muzyki z edukacją techniczną może wystąpić podczas wykonywania instrumentów perkusyjnych. Metalowe puszki po napojach wypełnione kaszą ,grochem lub kapslami oraz kubeczki po jogurtach zawierające ten sam materiał dają inny efekt akustyczny. Wykonywanie instrumentów przez dzieci wzbudza ich ciekawość badawczą. Doświadczenie wielu zjawisk oraz ciekawość świata cechuje wiek przedszkolny. Kontakt dziecka z instrumentem perkusyjnym ma ogromny walor edukacyjny. Na nich dziecko uczy się grać, zdobywając konkretne umiejętności .to z kolei wpływa na poczucie własnej wartości. dzieci grając na własnoręcznie wykonanych instrumentach poznają różny materiał, sposoby łączenia elementów, ćwiczą sprawność rąk, doskonalą spostrzegawczość, uwagę, cierpliwość itp. .taki sobie zrobiony instrument motywuje dziecko do grania, do tworzenia własnych akompaniamentów, do poszukiwań muzycznych. Daje radość, poczucie własnej wartości, swobodne działania, satysfakcję. Nauka gry na prostych instrumentach kształci koordynację wzrokowo-ruchowo-słuchową oraz zdolności manualne potrzebne do nauki pisania. Zwiększa zdolność koncentracji i podzielność uwagi Dzieci grają coraz chętniej w wyniku czego zauważają że grają coraz lepiej.

Muzyka relaksacyjna.

W ostatnich latach obserwuje się dużą nadpobudliwość dzieci przedszkolnych. Przyczyn zapewne jest wiele : zabiegani, zapracowani rodzice nie mający dla dziecka czasu na wspólne rozmowy, spacery, wycieczki, zabawy w domu i na powietrzu, „agresywne” filmy i bajki dla dzieci, gry komputerowe itp. .Dużą pomocą w wyciszaniu dziecięcych emocji może mieć muzyka relaksacyjna .Na rynku muzycznym ukazało się ostatnio wiele propozycji z takimi nagraniami. Są to zazwyczaj dźwięki przyrody: szum fal, śpiew ptaków, szelest liści, szum wiatru itp. Dzieci leżąc na dywanie w wygodnej pozycji, z zamkniętymi oczami mogą „przenieść się” za pomocą wyobraźni nad morze, do lasu, parku czy do ogrodu. Już od dawna wiadomo że dźwięki przyrody mają działanie uspokajające, że łagodząco działają na system nerwowy. Muzyka relaksacyjna ma właśnie takie zadanie Jest „lekiem” oczyszczającym, zmniejszającym napięcie i lęk .Podobne właściwości mają niektóre utwory muzyki poważnej .Dzieci chętnie ulegają czarowi takich chwil z muzyką, puszczają wodze fantazji ,ich wyobraźnia jest twórcza i aktywna. Za to ciało w tym czasie odpoczywa, oddech staje się równy i spokojny, mięśnie rozluźnione, ręce i nogi bezwładne.Takie zajęcia nie są długie, kilkuminutowe, ale ich korzyść jest wyraźna. Dzieci po takim zajęciu są wypoczęte, radosne, spokojniejsze, z dużą ochotą i zaangażowaniem przystępują do dalszej pracy i zabawy.

Wykorzystanie muzyki w nauce czytania i pisania.

Jedną z metod nauki czytania i pisania jest metoda dobrego startu Zofii Bogdanowicz. Jej pierwowzorem była metoda Bon Depart/ dobry odjazd, start / która została opracowana przez Thea Bugnet we Francji. Opiera się ona na ćwiczeniach podczas zabawy przy piosence, które usprawniają i uaktywniają funkcjonowanie ośrodków w mózgu uczestniczących w procesie czytania i pisania.

Metoda dobrego startu to metoda słuchowo-wzrokowo-ruchowa w której odgrywają rolę trzy elementy: element słuchowy / piosenka/, element wzrokowy / wzory graficzne /, i motoryczny /wykonywanie ruchów w czasie odtwarzania wzorów graficznych, zharmonizowanych z rytmem piosenki./

Element muzyczny w powiązaniu z ruchem spełnia w metodzie dobrego startu doniosła rolę .Muzyka traktowana jest jako czynnik wszechstronnie pobudzający rozwój psychomotoryczny dziecka. Podczas kilkakrotnie śpiewanej piosence dziecko wykonuje jedną lub drugą ręką przedstawiony znak graficzny lub literę. Rytm muzyki organizuje ruch dziecka, staje się on płynny, równomierny, bez zbytniego napięcia mięśni. Dziecko śpiewa razem z nauczycielką, zapamiętuje i treść i melodię piosenki .W ten sposób łatwiej kojarzy sobie „nową” literę i łatwiej ją zapamiętuje .Muzyka w metodzie dobrego startu jest jednym z elementów ułatwiającym dzieciom naukę czytania pisania , zwłaszcza tym, które przejawiają pewne kłopoty w tym zakresie.

Literatura:

1.E.Lipska,M.Przychodzińska, Droga do muzyki. WSiP,Spółka akcyjna, Warszawa 1999

2..U.Smoczyńska Nachtman, Muzyka wzbogaca nasze życie .Wychowanie w Przedszkolu Nr 7/98, s 513

3.T.Sosińska,Umuzykaknienie a rozwój społeczno-moralny. Wychowanie w Przedszkolu Nr 7,8/82 s 38

4.D.Gruszko, Wpływ zajęć unuzykalniających na rozwój mowy i myślenia dzieci sześcioletnich. Wychowanie w Przedszkolu Nr 11,12/80 s 224

5.H.Żak, Przyroda i muzyka. Wychowanie w Przedszkolu Nr 4/2000, s 244

6.M.Przychodzińska-Kaciczak, Muzyka i wychowanie. NK, Warszawa 1979

7.J.Welhan,Walory zajęć muzyczno-ruchowych. Wychowanie w Przedszkolu Nr2/99, s100

8. Muzyka dookoła nas M Wieman „Wychowanie w Przedszkolu nr 10/85

Opracowała Krystyna Sztramska